Definicja i podstawowe informacje: XVIII – jaki to wiek?
Rok 1750 – początek czy środek XVIII wieku?
Przesunięcie epok: kiedy faktycznie zaczyna się wiek XVIII?
Ważne wydarzenia i postacie historyczne XVIII wieku
Rewolucja Francuska: 14 lipca 1789 – zdobycie Bastylii
Deklaracja praw człowieka i obywatela – przełom 26 sierpnia 1789
Konstytucja Francji: monarchia konstytucyjna od 3 września 1791
Egzekucja Ludwika XVI: koniec XVIII wieku symbolem zmian (1793)
Zamach 18 brumaire’a: 9 listopada 1799 – koniec epoki?
Historia Polski w XVIII wieku: rozbiory i ich znaczenie
Pierwszy rozbiór Polski w 1772 roku
Drugi rozbiór Polski w 1793 roku
Myśliciele Oświecenia kształtujący XVIII wiek
John Locke i Isaack Newton – fundamenty liberalizmu
Wolter, Monteskiusz i Diderot – filozofowie oświeceniowi
Adam Smith i Jan Jakub Rousseau – nowe idee ekonomiczne i społeczne
XVIII wiek w pytaniach i odpowiedziach
Rok 1773: przyczynek do „picia herbaty” w Bostonie
XVIII wiek p.n.e. – odległe korzenie historyczne
Jak rozpoznać wiek? Podstawowe zasady periodyzacji
Osiemnasty wiek, czyli XVIII wiek, to okres historyczny obejmujący lata od 1 stycznia 1701 roku do 31 grudnia 1800 roku. Często pojawia się pytanie: XVIII jaki to wiek, kiedy faktycznie się zaczyna i jak go periodyzować? Zgodnie z powszechnie przyjętą zasadą, rok 1700 należy jeszcze do XVII wieku, natomiast rok 1701 jest już pierwszym rokiem wieku XVIII. Dlatego też, gdy mówimy o wieku XVIII, mamy na myśli właśnie ten okres, który zakończył się wraz z nadejściem nowego tysiąclecia i XIX wieku. W kontekście periodyzacji, rok 1750 znajduje się dokładnie w połowie osiemnastego wieku, co czyni go kluczowym momentem dla wielu przemian. Wiek XVIII, określany również jako epoka świateł, był czasem fundamentalnych zmian w filozofii, nauce, polityce i sztuce, kształtując współczesny świat i narodziny państw demokratycznych. Ten fascynujący wiek przyniósł ze sobą zarówno idee oświecenia, jak i burzliwe rewolucje, które na zawsze odmieniły oblicze Europy i świata.
Rozpoczynając analizę, warto wyjaśnić, kiedy faktycznie zaczyna się wiek XVIII. Zgodnie z przyjętą konwencją, każdy wiek rozpoczyna się w roku kończącym się na „01” i kończy w roku kończącym się na „00”. Tak więc, wiek XVIII rozpoczął się 1 stycznia 1701 roku, a zakończył 31 grudnia 1800 roku. Rok 1700 jest ostatnim rokiem XVII wieku. Przykładem może być rok 1605, który zgodnie z tymi zasadami należy do XVII wieku, podobnie jak rok 1800 należy do XVIII wieku, a rok 1801 rozpoczyna wiek XIX. To proste, ale kluczowe rozróżnienie jest fundamentalne dla zrozumienia chronologii wydarzeń historycznych. Wiek XVIII, jako całość, jest okresem niezwykle bogatym w treści i przemiany, które ukształtowały współczesną historię świata.
Wiek XVIII był świadkiem wielu przełomowych wydarzeń, które na zawsze odmieniły bieg historii. Szczególnie ważnym momentem była Rewolucja Francuska, która rozpoczęła się symbolicznym zdobyciem Bastylii 14 lipca 1789 roku. Wydarzenie to zapoczątkowało lawinę zmian, prowadząc do obalenia monarchii i narodzin republiki. Kolejnym kamieniem milowym była Deklaracja praw człowieka i obywatela, ogłoszona 26 sierpnia 1789 roku, która głosiła uniwersalne prawa każdego człowieka. Konstytucja Francji, uchwalona 3 września 1791 roku, ustanowiła monarchię konstytucyjną, ograniczając władzę królewską. Koniec XVIII wieku przyniósł również drastyczne zmiany w ustroju Francji, czego symbolem była egzekucja króla Ludwika XVI w 1793 roku. Natomiast zamach 18 brumaire’a, który miał miejsce 9 listopada 1799 roku, kiedy Napoleon Bonaparte dokonał zamachu stanu, jest często postrzegany jako symboliczny koniec pewnej epoki i początek nowej. Równocześnie na świecie zachodziły istotne przemiany społeczne i gospodarcze, takie jak rewolucja przemysłowa oraz narodziny współczesnych państw demokratycznych.
Rewolucja Francuska: 14 lipca 1789 – zdobycie Bastylii
Zdobycie Bastylii 14 lipca 1789 roku jest jednym z najbardziej symbolicznych momentów w historii świata i kluczowym wydarzeniem rozpoczynającym Wielką Rewolucję Francuską. Ten dzień oznaczał zburzenie więzienia-twierdzy, które było symbolem królewskiego absolutyzmu i opresji. Tłumy paryżan, w poszukiwaniu broni i amunicji, szturmowały Bastylię, pokazując tym samym determinację ludu do obalenia starego porządku. Wydarzenie to wywołało falę nadziei i zmian, nie tylko we Francji, ale i w całej Europie, inspirując ruchy wolnościowe i reformatorskie. Był to wyraźny sygnał, że społeczeństwo francuskie, podzielone na stany: duchowieństwo, szlachtę i niezwykle zróżnicowany stan trzeci (obejmujący burżuazję, mieszczan, chłopów i włóczęgów), domaga się fundamentalnych praw i wolności.
Deklaracja praw człowieka i obywatela – przełom 26 sierpnia 1789
Ogłoszenie Deklaracji praw człowieka i obywatela 26 sierpnia 1789 roku stanowiło jeden z najważniejszych dokumentów prawnych i filozoficznych XVIII wieku, będący fundamentem dla koncepcji praw człowieka w nowoczesnym świecie. Dokument ten, inspirowany ideami Oświecenia, głosił nienaruszalne prawa każdego człowieka, takie jak wolność, własność, bezpieczeństwo i opór przeciwko uciskowi. Podkreślał również zasadę równości wszystkich obywateli wobec prawa, niezależnie od ich pochodzenia czy stanu. Ta rewolucyjna deklaracja miała ogromny wpływ na kształtowanie się ustrojów demokratycznych i idei obywatelskich na całym świecie, stanowiąc inspirację dla wielu późniejszych konstytucji i ruchów niepodległościowych.
Konstytucja Francji: monarchia konstytucyjna od 3 września 1791
Uchwalenie Konstytucji Francji 3 września 1791 roku było kolejnym kluczowym krokiem w procesie rewolucyjnych przemian, ustanawiając we Francji monarchię konstytucyjną. Był to znaczący zwrot w kierunku ograniczenia absolutnej władzy królewskiej i wprowadzenia podziału władz, co było zgodne z ideami Monteskiusza. Król Ludwik XVI zachował tron, ale jego władza została ograniczona przez władzę ustawodawczą, reprezentowaną przez Zgromadzenie Narodowe. Konstytucja ta stanowiła próbę pogodzenia tradycji monarchistycznej z nowymi, oświeceniowymi ideałami wolności i równości obywatelskiej, choć okazała się ona jedynie etapem przejściowym przed dalszymi radykalnymi zmianami.
Egzekucja Ludwika XVI: koniec XVIII wieku symbolem zmian (1793)
Egzekucja króla Ludwika XVI na gilotynie 21 stycznia 1793 roku była jednym z najbardziej dramatycznych i symbolicznych wydarzeń końca XVIII wieku. Akt ten oznaczał ostateczne zerwanie z monarchią absolutną i symbolizował radykalizację Rewolucji Francuskiej. Ścięcie monarchy, traktowane jako symboliczne zabicie starego porządku, miało głębokie znaczenie polityczne i społeczne, wywołując szok i oburzenie w całej Europie. Ten przełomowy moment w historii Francji uwypuklił determinację rewolucjonistów do zbudowania nowego społeczeństwa opartego na zasadach równości i wolności, nawet kosztem życia samego monarchy. Był to jeden z wielu przykładów brutalności i radykalizmu, które charakteryzowały ten burzliwy okres.
Zamach 18 brumaire’a: 9 listopada 1799 – koniec epoki?
Zamach stanu z 18 brumaire’a (9 listopada 1799 roku) przeprowadzony przez Napoleona Bonaparte jest powszechnie uznawany za wydarzenie kończące okres rewolucyjnej burzy i otwierające drogę do władzy Napoleona. Ten przewrót polityczny doprowadził do obalenia Dyrektoriatu i ustanowienia Konsulatu, z Napoleonem jako Pierwszym Konsulem. Choć formalnie zakończył się etap Wielkiej Rewolucji Francuskiej, to jej idee i przemiany miały nadal ogromny wpływ na kształtowanie się nowej Francji i Europy. Zamach ten był kluczowym momentem w karierze Napoleona Bonaparte, który stopniowo umacniał swoją władzę, co ostatecznie doprowadziło do ustanowienia Cesarstwa Francuskiego.
Historia Polski w XVIII wieku: rozbiory i ich znaczenie
Pierwszy rozbiór Polski w 1772 roku
Pierwszy rozbiór Polski, który miał miejsce w 1772 roku, był tragicznym momentem w historii Rzeczypospolitej Obojga Narodów, zapoczątkowując proces utraty niepodległości. Trzy mocarstwa – Rosja, Prusy i Austria – wykorzystując wewnętrzne osłabienie państwa polskiego, dokonały aneksji znaczących jego terytoriów. Ten akt agresji był wynikiem skomplikowanej sytuacji politycznej w Europie i braku skutecznych działań ze strony polskich elit, które nie potrafiły zjednoczyć się w obliczu zagrożenia. Konfederacja barska, choć była próbą obrony suwerenności, zakończyła się porażką, co ułatwiło zaborcom realizację ich planów. Rozbiór ten stanowił bolesny cios dla polskiej państwowości i społeczeństwa, wywołując głęboki kryzys narodowy i polityczny.
Drugi rozbiór Polski w 1793 roku
Drugi rozbiór Polski, dokonany w 1793 roku przez Rosję i Prusy, był jeszcze bardziej dotkliwym ciosem dla Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Po klęsce w wojnie polsko-rosyjskiej, narzucona przez zaborców konfederacja targowicka i uchwalona w pośpiechu Konstytucja Roku III, która była próbą reform, stały się pretekstem do dalszej ingerencji. Kolejne ziemie zostały anektowane przez sąsiednie mocarstwa, co znacząco zmniejszyło obszar państwa polskiego i pogłębiło jego upadek. Wydarzenia te były tragicznym dowodem bezsilności Polski wobec potęgi sąsiadów i braku skutecznego wsparcia ze strony mocarstw europejskich, które często kierowały się własnymi interesami.
Myśliciele Oświecenia kształtujący XVIII wiek
John Locke i Isaack Newton – fundamenty liberalizmu
John Locke, angielski filozof, oraz Sir Isaac Newton, wybitny fizyk i matematyk, położyli podwaliny pod wiele kluczowych idei, które ukształtowały myśl oświeceniową i wpłynęły na rozwój liberalizmu. Filozofia Locke’a, oparta na empiryzmie i koncepcji praw naturalnych, podkreślała znaczenie rozumu, wolności jednostki i teorii umowy społecznej jako podstawy legitymizacji władzy. Newton natomiast, poprzez swoje odkrycia w dziedzinie fizyki i matematyki, pokazał potęgę ludzkiego rozumu w odkrywaniu praw rządzących naturą, co zainspirowało przekonanie o możliwości poznania i ulepszenia świata również za pomocą rozumu w sferze społecznej i politycznej. Połączenie krytycyzmu Locke’a z poszanowaniem dla faktów i wyników doświadczenia, charakterystycznym dla Newtona, stało się fundamentem empiryzmu i naukowego podejścia do rzeczywistości.
Wolter, Monteskiusz i Diderot – filozofowie oświeceniowi
Wolter, Monteskiusz i Denis Diderot to trzej z najważniejszych filozofów epoki Oświecenia, których idee głęboko wpłynęły na kształtowanie się myśli politycznej i społecznej XVIII wieku. Wolter, znany ze swojego ciętego dowcipu i bezkompromisowej krytyki kościoła i absolutyzmu, propagował wolność słowa i tolerancję religijną. Monteskiusz, w swoim dziele „O duchu praw”, przedstawił teorię trójpodziału władzy, która stała się fundamentem dla wielu współczesnych systemów politycznych. Diderot, główny redaktor monumentalnej „Encyklopedii”, dążył do upowszechnienia wiedzy i propagowania idei racjonalizmu oraz krytycznego myślenia. Ich wspólne wysiłki w promowaniu rozumu, wolności i postępu przyczyniły się do głębokich przemian intelektualnych i społecznych, które nazwano epoką świateł.
Adam Smith i Jan Jakub Rousseau – nowe idee ekonomiczne i społeczne
Adam Smith, szkocki ekonomista, i Jean-Jacques Rousseau, filozof i pisarz, wprowadzili rewolucyjne idee w dziedzinie ekonomii i teorii społecznej, które wywarły znaczący wpływ na XVIII wiek i przyszłość. Adam Smith, w swoim przełomowym dziele „Bogactwo narodów”, przedstawił koncepcję wolnego rynku i niewidzialnej ręki, która miała kierować gospodarką, podkreślając znaczenie wolnego handlu i minimalnej interwencji państwa. Z kolei Rousseau, w swoich pracach takich jak „Umowa społeczna”, analizował naturę społeczeństwa i legitymizację władzy, podkreślając znaczenie suwerenności ludu i umowy społecznej jako podstawy ustroju politycznego. Ich prace stanowiły inspirację dla wielu ruchów społecznych i politycznych, w tym dla amerykańskiej i francuskiej rewolucji.
XVIII wiek w pytaniach i odpowiedziach
Rok 1773: przyczynek do „picia herbaty” w Bostonie
Rok 1773 zapisał się w historii Stanów Zjednoczonych jako rok wydarzeń, które znacząco podsyciły dążenia do niepodległości od Wielkiej Brytanii. Najbardziej znanym epizodem był tzw. „bunt herbaciany” w Bostonie (Boston Tea Party). W proteście przeciwko brytyjskiemu podatkowi od herbaty, koloniści przebrani za Indian wyrzucili do portu w Bostonie ładunek herbaty z angielskiego statku. To symboliczne działanie było wyrazem rosnącego niezadowolenia z polityki brytyjskiego rządu i stanowiło jeden z kroków prowadzących do Wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych, która rozpoczęła się potyczką pod Lexington w 1775 roku, a zakończyła się ogłoszeniem Deklaracji Niepodległości Stanów Zjednoczonych w 1776 roku.
XVIII wiek p.n.e. – odległe korzenie historyczne
Kiedy mówimy o XVIII wieku, najczęściej mamy na myśli okres od 1701 do 1800 roku naszej ery. Jednakże, historia zna również wiek XVIII p.n.e., czyli okres od 1800 do 1701 roku przed naszą erą. Jest to czas, który należy do epoki brązu i charakteryzuje się intensywnym rozwojem cywilizacji w Mezopotamii i Egipcie. W tym okresie, na przykład, panował Szamszi-Adad, władca Aszur (1781 p.n.e.), a Hammurabi, słynny prawodawca, zniszczył miasto Mari (1757 p.n.e.). Również w innych regionach świata zachodziły istotne procesy, jak na przykład intensyfikacja rolnictwa w Peru, gdzie pojawiły się ośrodki kultowe budowane w kształcie litery U około 1800 roku p.n.e. Zrozumienie periodyzacji jest kluczowe dla poprawnego umiejscowienia wydarzeń w kontekście historycznym.
Jak rozpoznać wiek? Podstawowe zasady periodyzacji
Rozpoznawanie, który to wiek, opiera się na prostych zasadach periodyzacji. Każdy wiek rozpoczyna się rokiem kończącym się na „01” i kończy rokiem kończącym się na „00”. Na przykład, rok 1701 jest pierwszym rokiem wieku XVIII, a rok 1800 jest jego ostatnim rokiem. W związku z tym, rok 1750 znajduje się dokładnie w połowie XVIII wieku. Podobnie, rok 1605 należy do XVII wieku, ponieważ wiek XVII obejmuje lata od 1601 do 1700. Z kolei wiek XIX rozpoczął się w 1801 roku i zakończył w 1900 roku. Ta logiczna metoda pozwala na precyzyjne określenie chronologii wydarzeń i zrozumienie kontekstu historycznego, na przykład, że rok 1750 r. to XVIII w. p.n.e., a rok 1795 to konstytucja Roku III, która mieści się w ramach XVIII wieku.
Dodaj komentarz